Cơ quan soạn thảo không đảm bảo các nguyên tắc cơ bản của việc hòa giải, một lỗi cần sửa ngay khi xây dựng luật.

Khó khăn trong công tác quy hoạch và quản lý xây dựng. Ảnh: MH

Đánh giá về những bất hợp lý, hầu hết các luật sư - những người hàng ngày làm việc với các tranh chấp đất đai  - đã kết luận, đó là do tư duy làm luật thiếu thực tiễn, còn mang tính hình thức. Trước khi Luật Đất đai 2003 ra đời, chưa có một số liệu đáng tin cậy nào về việc tranh chấp đất đai được giải quyết tốt bằng cách là “hòa giải”; trái lại, tranh chấp đất đai luôn là tranh chấp “nóng” nhất, phức tạp và khó giải quyết nhất. Việc luật quy định hòa giải tranh chấp như một thủ tục bắt buộc phải làm khiến cho việc hòa giải không có hiệu quả. Điều này được nhiều người ví như việc bắt người bệnh dùng thuốc cảm cúm để chữa bệnh… ung thư.

Nhưng, căn nguyên của căn bệnh hình thức này vẫn được giữ nguyên trong dự thảo Luật Đất đai mới. Điều 180 của dự luật vẫn là bản “copy” của Điều 135 Luật Đất đai 2003, còn Điều 181 dự thảo luật là sao nguyên bản của Điều 136. Theo quy định tại Điều 180 của dự thảo luật, nhà nước vẫn “khuyến khích giải quyết tranh chấp đất đai bằng hòa giải” chứ không bắt buộc giải quyết tranh chấp đất đai bằng hòa giải. Quy định như vậy nghĩa là việc hòa giải luôn là việc nên làm chứ không phải là việc bắt buộc phải làm.

Tuy nhiên, Điều 181 dự thảo luật lại quy định, “tranh chấp đất đai đã được hòa giải tại UBND cấp xã mà không thành” thì chuyển hồ sơ sang tòa án hoặc UBND cấp huyện theo thẩm quyền. Với quy định này thì rõ ràng nếu tranh chấp đất đai mà thiếu “biên bản hòa giải không thành” thì sẽ không đi đâu ra ngoài UBND xã được. Do vậy, việc hòa giải trở thành bắt buộc. Mâu thuẫn khó chấp nhận giữa Điều 180 và 181 của dự thảo luật sẽ tiếp tục trở thành sợi dây trói trặt người dân vào những việc làm không có hiệu quả lại tốn tiền, tốn thời gian là “hòa giải tại UBND xã”.

Hiện nay, rất nhiều tranh chấp liên quan đến đất đai người dân đang bị “kẹt” trong thủ tục hòa giải bởi chính các quy định không hợp lý trên. Vụ việc khởi kiện đòi nhà cho ở nhờ giữa vợ chồng ông Nguyễn Hữu Thái và Lê Thị Nguyên với vợ chồng ông Nguyễn Lạc Hùng và Nguyễn Thị Hưởng tại Tiền Châu, TX Phúc Yên, Vĩnh Phúc là một minh chứng khá rõ cho điều này.

Để đòi lại nhà cho ở nhờ, vợ chồng ông Thái, bà Nguyễn đã khởi kiện nhưng bị TAND TX Phúc Yên trả lại đơn vì thiếu “biên bản hòa giải không thành”. Cực chẳng đã, ông Thái, bà Nguyễn làm đơn đề nghị UBND xã Tiền Châu hòa giải thì mãi nhận được văn bản thông báo của UBND xã là “không thể giải quyết đơn” vì vợ chồng ông Thái không cung cấp “hợp đồng cho ở nhờ” trong khi giao dịch của họ chỉ là thỏa thuận miệng.