Người dân Sơn La đã nhường lại đất cho nhà nước xây thủy điện để đến vùng tái định cư. Ảnh minh họa: LN

Theo phản ánh của người dân một địa phương phía Nam với đoàn khảo sát, thì chế độ thu hồi đất thiếu minh bạch và không công bằng là một trong những nút thắt lớn nhất của luật hiện hành. Người dân phàn nàn rằng hiện đang có quá nhiều khe hở trong cơ chế thu hồi đất. Mà nhức nhối nhất là việc áp dụng tràn lan cơ chế thu hồi bằng những quyết định của cơ quan nhà nước. Cách làm nói trên thực chất là quốc hữu hóa tài sản của cá nhân và tổ chức. Và đây cũng là nguyên nhân chính của tham nhũng và khiếu kiện về đất đai.

Nhóm khảo sát kiến nghị: nên thay việc thu hồi đất bằng cơ chế trưng mua quyền sử dụng đất, nhằm xóa bỏ tâm lý bị tước đoạt. Thu hồi đất cần phải hợp lòng dân, không để tiếp tục xảy ra tình trạng dùng quyền lực cưỡng chế.

Ông Vũ Quốc Tuấn (Trưởng ban cố vấn liên mạng vận động chính sách) phân tích cụ thể hơn, nên phân biệt các trường hợp thu hồi đất để có giải pháp xử lý thỏa đáng. Trường hợp thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng thì thực hiện cơ chế trưng mua.

Với các trường hợp sử dụng đất vào mục đích kinh tế thì cần bảo đảm nguyên tắc bình đẳng giữa nhà đầu tư với người dân theo phương án giá thỏa thuận theo nguyên tắc thị trường.

Nguyên Thứ trưởngĐặng Hùng Võ cũng đề xuất phải bỏ ngay từ "thu hồi" đất, thay vào đó là khái niệm trưng mua, trưng dụng.

Tăng nguy cơ tham nhũng

Ông Đặng Hùng Võ cũng chỉ ra 5 điểm bất cập chưa được sửa trong dự án luật. 

Theo ông Võ, tham nhũng trong quản lý đất đai luôn đứng đầu bảng. Việc sửa luật phải hướng tới xóa bỏ tận gốc nguy cơ phát sinh tham nhũng (do cơ chế, chính sách). Tuy nhiên, trong dự án luật lại có những thay đổi tiềm ẩn nguy cơ gia tăng tham nhũng.

Đó là ban soạn thảo đã trao quyền định đoạt về đất đai từ tay tập thể "ủy ban nhân dân" sang cho "chủ tịch ủy ban nhân dân" (huyện, tỉnh). Theo ông Võ, việc giao độc quyền quyết định về đất đai cho một cá nhân lãnh đạo, nếu thiếu trách nhiệm giải trình và thiếu minh bạch thì cơ hội tham nhũng có thể đến từ nhiều phía. Thẩm quyền chuyển từ tổ chức sang cá nhân càng gây ra nguy cơ tham nhũng cao hơn.

Ông đề xuất, việc sửa luật phải hướng tới loại toàn bộ nguy cơ tham nhũng ra khỏi luật thay vì nhăm nhe đi tìm bắt đối tượng gây ra tham nhũng. "Không kiểm soát được quyền lực của những người có quyền thì không thể loại được nguy cơ tham nhũng. Vì có huy động cả sư đoàn cũng không thể bắt được hết các ông tham nhũng", ông Võ nói.

Ông Võ đề xuất nên tạm hoãn trình dự án luật vào kỳ họp QH tới để sửa đổi rốt ráo hơn: "Nếu hoãn mà để cho luật chín được thì nên hoãn. Vì còn nhiều chuyện về đất đai chúng ta vẫn chưa quyết khác đi được. Dự án luật cho dù đã được sửa rất tích cực nhưng vẫn chưa đáp ứng được đòi hỏi của cuộc sống".

Trong khi đó, ông Vũ Quốc Tuấn cũng bày tỏ lo ngại, không loại trừ đang có một nhóm lợi ích nào đó cũng đang vận động chính sách để lái dự án luật theo hướng có lợi cho mình. "Dự án luật phải khẳng định quan điểm nguồn lực đất đai vì ai, phục vụ cho ai để đảm bảo sự công bằng", ông Tuấn khẳng định.

Tổng hợp của đoàn khảo sát cũng cho thấy, người dân nhiều nơi phàn nàn tình trạng đội ngũ cán bộ, công chức trục lợi từ đất, nhất là trong các lĩnh vực thu hồi, bồi thường hỗ trợ tái định cư... Do đó, người dân mong muốn bổ sung thêm quy định chặt chẽ hơn việc xử lý những cán bộ vi phạm. Đặc biệt là quy định trách nhiệm cá nhân người đứng đầu cơ quan trong trường hợp ban hành những quy định trái luật gây thiệt hại cho dân hoặc có cán bộ, công chức phạm luật, có hành vi trục lợi từ đất đai nhằm thu vén cá nhân.

Các diễn giả dự hội thảo cũng cho rằng, ý kiến tại những cuộc thảo luận công khai cần được tổng hợp để gửi tới cơ quan QH và ban soạn thảo trong bối cảnh kỳ họp QH sắp sửa khai mạc vào tuần tới.